Georges Méliès, de Magiër van de Cinema

Georges Méliès was een Franse illusionist, filmmaker en pionier op het gebied van speciale effecten. Hij was ook een buitengewone visuele technicus die zeer handig gebruik maakte van speciale effecten voor zijn films. Niet voor niets wordt hij in het Frans 'Magicien du Cinéma' (Magiër van de Cinema) genoemd. Toen de eerste echte en door de gebroeders Lumière gemaakte films in 1895 in Parijs werden vertoond, was Méliès, een professioneel goochelaar, één van de enthousiaste toeschouwers. Na het zien van de sensationele bewegende fotocamera van Lumière besloot hij zelf films te gaan maken. Hij verwierf via een Engelsman een projector, bestudeerde het apparaat en bouwde hem tot een filmcamera om. En hij stichtte zijn eigen studio in de buurt van Parijs, schreef scripts, ontwierp ingenieuze sets en gebruikte acteurs om verhalen te filmen. Zo begon hij films te maken met slimme trucs en verbazingwekkende illusies. Dat deed hij met experimenten met stop motion, slow motion, dissolve, dubbele belichting, waarmee hij illusies in zijn films kon creëeren. Ze waren allemaal voortbouwend op Méliès' theatrale innovaties. De resultaten van Méliès' experimenten waren zeer verbluffend. Georges Méliès was een echte pionier die een sleutelrol in de cinematografische techniek had gespeeld. De Amerikaanse filmregisseur Martin Scorsese zei vol lof over Méliès;"Hij heeft alles uitgevonden. Eigenlijk heeft hij het allemaal uitgevonden."

Georges Méliès (1861-1938)

Van 1899 tot 1912 maakte Méliès meer dan 500 films. Met een intuïtie van een goochelaar wist hij illusie, komedie en pantomime als fantasiethema's op een speelse en absurde manier te combineren. En hij had zich ook gespecialiseerd in het weergeven van extreme fysieke transformaties van het menselijke lichaam zoals het uitvallen van hoofd en ledematen. Een voorbeeld van Méliès' weergaloze truc is de film 'L'Homme à la Tête en Caoutchouc' (vertaald: De man met het rubben hoofd) uit 1901. Een levensecht hoofd met bewegende gelaatstrekken wordt in deze film als een enorme ballon opgeblazen dat het uiteindelijk uit elkaar is gespat. Bekijk de onderstaande videoclip:

Verder experimenteerde Méliès kleur en superimpositions, waarbij meerdere beelden over elkaar werden gelegd. Dat deed hij in z'n eentje allemaal. Hij regisseerde films, schilderde decors in zijn eigen studio, bedacht goocheltrucs, liet zijn acteurs aan het einde van de filmvoorstelling buigen en acteerde zelf ook. Hij maakte ook gebruik van acrobaten en danseressen en vormde in z'n eentje een eigen orkest. Ook wist hij speciale effecten uit het theater op zijn films toe te passen. Hij was de meester van speciale effecten maar ook een machtig medium in het vertellen van verhalen. Om zijn speciale effecten wordt Georges Méliès een eeuw later nog steeds bewonderd. Zeer terecht schreef Laurent Manonni van La Cinémathèque Francaise; "De magie van George Lucas en Steven Spielberg zou vandaag niet mogelijk zijn geweest zonder Méliès' ontwikkeling van technieken in theatrale machinerie." Georges Méliès was niet alleen een illusionist, filmregisseur en acteur maar ook een producent, scenarioschrijver, editor en cinematograaf. Hij was ook de oprichter van zijn eigen productiemaatschappij 'Manufacture de Films pour Cinématographes', beter bekend als Star Film Company, en had in 1897 zijn eerste filmstudio van Europa gebouwd. 

Georges Méliès (links) in zijn eigen filmstudio in Montreuil

Onvergetelijk is het beeld van de landing van de raket in het oog van de maan, een allerbekendste scene uit Méliès' beroemdste film 'Le Voyage dans la Lune' (1902). Deze scene was een verbluffend staaltje van de filmtechniek van Georges Méliès. De film is gebaseerd op het boek van de Franse schrijver Jules Verne. Méliès bewees zichzelf gespecialiseerd te zijn in horror en science-fiction. Zijn films 'Le Voyage dans la Lune' (De reis naar de maan. 1902) en 'Le Voyage à Travers l'Impossible' (De onmogelijke reis. 1904), beide met vreemde en surrealistische reizen in de stijl van Jules Verne, worden beschouwd als twee van de belangrijkste vroege science-fictionfilms, hoewel ze ook genre fantasie bevatten. Méliès was vrijwel zeker geinspireerd door de boeken van Jules Verne, hoewel hij en Jules Verne tijdgenoten waren en nog nooit elkaar ontmoet hadden.

De landing van de raket in het oog van de maan... 

Een fragment uit de film 'Le Voyage dans la Lune':

De zon opent zijn mond om de vliegende trein te slikken...

Georges Méliès werd in Parijs geboren als zoon van een welgestelde schoenmaker. Zijn moeder was van Nederlandse afkomst. Op tienjarige leeftijd begon de jonge Georges al reeds met het bouwen van kartonnen poppenkasten en ging hij verder met het maken van nog verfijndere marionetten. Hij studeerde in 1880 met een baccalaureaat af aan het lyceum. In 1884 werd hij door zijn vader naar Londen gestuurd. In Londen bezocht  Georges het Egyptian Theater, gerund door de Londense goochelaar John Nevil Maskelyne. Gefascineerd door goocheltrucs besloot hij zelf ook goochelaar te worden. In het theater ontwikkelde Georges een levenslange passie voor toneelmagie - en kunst en visuele effecten. Hij leerde ook met mechanische automaten, valluiken en verlichting te werken. Ook trad hij voor het eerst als goochelaar op. Even later keerde hij naar Parijs terug. Toen zijn vader in 1888 met pensioen ging, verkocht Georges de schoenfabriek van zijn vader om het Théâtre Robert-Houdin op te kopen, waar hij zijn carrière als illusionist, filmreggiseur en acteur begon. In zijn eigen theater kon hij filmvoorstellingen geven. In de loop van jaren had Méliès meer dan 500 films uitgebracht. Zijn films waren niet alleen in Frankrijk maar ook in Amerika succesvol geweest. Ze maakten Georges Méliès beroemd. Méliès ontdekte echter dat zijn films illegaal werden gekopieerd in de Verenigde Staten en er veel geld met de illegale kopieën mee werd verdiend. De schending van het auteursrecht door de Amerikaanse producenten leidde ertoe dat Méliès het auteursrecht voor zijn eigen productiemaatschappij Star Film Company had aangevraagd. Ook opende hij samen met zijn broer Gaston Méliès een filiaal in New York.

Het portret van Georges Méliès

Boven en onder: twee posters van het Théâtre
Robert-Houdini van Georges Méliès

Vanaf 1905 ging het bergafwaarts met Georges Méliès en zijn bedrijf. Méliès kreeg geduchte concurrentie van Charles Pathé, die vanaf 1911 begonnen was met het vertonen van zijn films. Met Pathé had hij ook zakelijke conflicten. Bovendien was de filmindustrie helemaal veranderd en gecommercieeld en het nieuwe tijdperk van de wereldwijde cinema was ingeluid. Daardoor kreeg Méliès het steeds moeilijk om zich aan de veranderingen in de filmindustrie te passen. En de laatste drie films, die Méliès in opdracht van Pathé had geproduceerd, waren een flop. Hij ging failliet, kon zijn schulden niet betalen en verkocht zijn filmstudio. En zijn theater werd in 1914 gesloten. De oorzaken van de financiële ondergang van Méliès waren Amerikaanse filmpiraterij, gestandaardiseerde filmprijzen die in 1908 door de Motion Picture Patents Company werden vastgelegd, de toenemende concurrentie van filmmaatschappijen en de afnemende populairiteit van Méliès' fantasiefilms. Het publiek had geen behoefte meer aan fantasiefilms, iets wat Méliès niet kon begrepen. Hij kon zich niet voorstellen dat de smaak van het publiek veranderd is. En de Franse filmbedrijven Pathé, Gaumont en Éclair veranderden in corporaties, maar Méliès wilde zijn onafhankelijke bedrijf behouden en niet in een corporatie veranderen. Méliès zou gezegd hebben;"Ik ben geen corporatie. Ik ben een onafhankelijke producent!" In 1923 werd het theater Robert-Houdin afgebroken om plaats te maken voor de Boulevard Haussmann. In dezelfde jaar kon Pathé de filmmaatschappij en studio van Méliès overnemen. Uit pure woede, opgekropte frustraties en onmacht verbrandde hij alle negatieven en postieve afdrukken die hij nog in zijn bezit had. In 1925 raakte Méliès die financieel aan de grond was gegaan, alles kwijt en verviel hij in armoede. Samen met zijn vrouw ging hij in een kiosk in de grote hal van het station Montparnasse werken, waar hij snoep en speelgoed verkocht.

Georges Méliès in zijn kiosk in Montparnasse

Georges Méliès maakte een kleine schilderij van de raket in
het oog van de maan. De foto is in de kiosk van het station
Montparnasse genomen.

Rond dezelfde tijd werd Georges Méliès herontdekt, toen de Franse journalist Georges-Michel Coissac erin was geslaagd hem op te sporen en te interviewen voor een boek over de filmgeschiedenis. Coissac was de eerste filmhistoricus die het belang van Méliès voor de filmindustrie had aangetoond. Aan het eind van de jaren twintig van de vorige eeuw waren verschillende journalisten ook begonnen met het onderzoeken van Méliès en zijn meesterwerken, waardoor nieuwe belangstelling voor hem en zijn films aangewakkerd werd. Toen het aanzien van Méliès in de filmwereld weer begon te groeien, kreeg Méliès uiteindelijk ook erkenning. In 1929 werd er een gala voor hem georganiseerd. In oktober 1931 werd hij met de Franse Legioen van Eer geëerd, waarvan de medaille door de Franse filmmaker Louis Lumière aan hem werd uitgereikt. In 1932 namen Méliès, zijn kleindochter Madeleine en zijn tweede vrouw Jehanne d'Alcy hun intrek in een bejaardentehuis dat eigendom was van de Cinema Society, in Orly. Eind 1937 werd Méliès erg ziek en in het ziekenhuis opgenomen. Georges Méliès stierf tijdens een kortstondige ziekte op 21 januari 1938 op 76 jarige leeftijd en werd begraven op de begraafplaats Père Lachaise. Zijn nalatenschap wordt nog altijd in ere gehouden. Bovendien vormen de films van Georges Méliès een grote en belangrijke inspiratiebron voor zeer veel filmmakers. Charlie Chaplin noemde Méliés 'de alchemist van het licht.' Walt Disney die in 1936 het Legioen van Eer aangeboden kreeg, betuigde zijn dank aan Méliès en zei dat Méliès de mogelijkheden ontdekt had om poëzie binnen het bereik van de man op straat te plaatsen. Britse filmregisseur, cabaretier, scenarioschrijver, animator en acteur Terry Gilliam noemde Méliès 'de eerste grote filmtovenaar.' Zonder nalatenschap van Georges Méliès, de magiër van de cinema en de illusionist van het witte doek, zouden spectaculaire films met speciale effecten als Star Wars, Indiana Jones, Jurassic Park, Lord of the Rings, King Kong en nog veel meer zo goed als zeker niet gerealiseerd kunnen worden. Zonder magie van Méliès zouden deze films ondenkbaar zijn! In 2011 werd Martin Scorsese's film 'Hugo' als eerbetoon aan Georges Mélies uitgebracht dat het over het latere leven van Méliès ging. De rol van Méliès werd gespeeld door Sir Ben Kingsley, een gevierde Britse acteur en Oscarwinnaar. 

Ben Kingsley (links) als Georges Mélièrs en Asa Butterfield
(rechts) als Hugo in de film 'Hugo' (2011)
 

Filmografie:

Georges Méliès had ongeveer 520 films tussen 1896 en 1912 gemaakt en zijn films bevatten verschillende genres, waaronder fantasieën, komedies, satires, melodrama's, erotiek en fantasievolle reizen. Zijn werken worden vaak beschouwd als de belangrijkste voorlopers van de moderne cinema. Veel van Méliès werken zijn verloren gegaan. De oorzaken zijn de vernietiging van Méliès' oorspronkelijke negatieven, de inbeslagname van het theater door het Franse leger en de verslechtering van de beeldkwaliteit van de films die vóór 1950 waren gemaakt. Vandaag bestaan er nog ongeveer 200 van de 520 films van Georges Méliès. Af en toe duiken Méliès' films op, die per toeval zijn ontdekt. Maar de meeste films die goed bewaard zijn gebleven, zijn afkomstig uit de Amerikaanse Library of Congress, omdat Méliès' broer Gaston elk afdruk van alle nieuwe starfilms inleverde om het auteursrecht te behouden, toen hij in 1902 de filiaal van Méliès' eigen productiemaatschappij Star Film Company in Amerika had geopend. In de afgelopen tien jaar zijn veel fragmenten van Méliès' films opnieuw ontdekt en worden ze voor het eerst op Blu-ray schijven gepresenteerd. Ze waren opgenomen uit de beste archiefmaterialen en met behulp van meest geavanceerde technologie gerestaureerd. Lobster Films, gevestigd in Parijs, de geboortestad van Georges Méliès, heeft de beste elementen voor elk van deze films gescand en een uitgebreide digitale restauratie uitgevoerd, de afbeeldingen gestabiliseerd en vervaagde kleuren opnieuw gedigitaliseerd. De unieke nitraat handgekleurde printen en originele camera-negatieven waren door grote archieven als Library of Congress, EYE Film Institute, Cinémathègue Francaise en Národní Filmovy Archiv, en particuliere verzamelaars over de hele wereld beschikbaar gesteld. De gerestaureerde collectie van Méliès' films zijn nu op Blu-ray en DVD te zien. Zowel Blu-ray als DVD met 'Méliès - Fairy Tales in Color' als de titel is nu overal verkrijgbaar.

Cover Blu-ray 'Méliès - Fairy Tales in color'

Een ovezicht van enkele belangrijke films:

Jeanne d'Arc                                      (1900)
L'Homme Orchestre                         (1900)
L'Homme à la Tête en Caoutchouc (1901)
Le Voyage dans la Lune                   (1902)

Le Voyage à Travers L'Impossible (1904)



Vingt Mille Lieues sous les Mers     (1907)
A la Conquête du Pôle                      (1912)